روش پرسش و پاسخ

روش پرسش و پاسخ:

شیوه پرسش وپاسخ شیوه ای است که معلم به وسیله آن فراگیر را در گیر یک موضوع تازه می نماید، البته گاهی اوقات پرسش وپاسخ برای یادآوری مطالبی است که قبلا تدریس شده است، در هر صورت سئوالات باید به نحوی طرح گردد که فراگیر را به تفکر وادار نماید و گرنه طرح سئوالاتی که فراگیر صرفا محفوظات خود را ارائه نماید، ارزش تربیتی ندارد.

روش تدریس پرسش و پاسخ سابقه ای به بلندای تاریخ انسان دارد- گر چه به صورت غیر رسمی و ابتدایی بوده است. صورت رسمی کار برد روش پرسش و پاسخ در آموزش به زمان سقراط برمی گردد.  روش پرسش و پاسخ که سقراط برگزید روش دیالکتیک بود.و سقراط از طریق این پرسشها، یادگیرندگان را به فکر  وا می داشت و بنیان ایده ها و دانسته های نادرست را متزلزل می کرد تا نتیجه ای که مورد نظر او بود حاصل شود. او خود را مامای دانایی می دانست.

در روش پرسش و پاسخ معلم هنگام جلب توجه شاگرد به مطلب یا درس جدید و تدریس آن، مستقیما به بیان مطلب نمی پردازد، بلکه با طرح سئوال های منظم، فعالیت ذهنی شاگردان را در مسیر مطالب و مفاهیم جدید قرار داده، آنها را هدایت می کند، تا خودشان به کشف مفاهیم جدید توفیق یابند. در عین حال سئوالات باید با توجه به زمینه های علمی شاگردان طرح گردند و به گونه ای مطرح شوند که توجه آنان را به حرکت درآورد. ( آقازاده، 1384،ص.49 )

هدف اساسی از روش تدریس پرسش و پاسخ، تشخیص و تحریک تفکر، توانایی، علایق، تقویت قدرت استدلال، سنجش و قضاوت، استفاده از تجارب و دانسته های گذشته و ایجاد اعتماد به نفس در دانش آموزان است.

 میلرو میلر معتقدند مدرسان کارآمد به دلایل مختلف سئوال می کنند که می توان به موارد زیر اشاره نمود: (امیری،1383،ص،177)

1- برای آنکه فهم و دانش دانشجویان را در مورد نکات اصلی درس بسنجند.

2- ببینند که آیا دانشجویان مفاهیم اولیه را به خوبی فهمیده اند یا خیر.

3- تفکر انتقادی را در آنها ایجاد نمایند.

4- انگیزه ارتباط و همفکری میان دانشجویان و یا دانشجو با استاد را افزایش دهند

        اولین قدم برای اینکه سئوال موثری طرح گردد، شناخت نقشهای مختلفی است که سئوال ایفا می نماید، که از این میان می توان به امکان ایجاد مهارتهای فکری در سطح بالا، به کارگیری، تجزیه و تحلیل و نظریه پردازی و فراهم کردن امکان ترکیب یا ارزشیابی مهارتهای آموخته شده اشاره نمود.  پژوهشهای انجام گرفته در مورد سئوال کردن در زمینه های آموزشی به خوبی نشان می دهند که معمولا سئوالاتی که مدرسان مطرح     می کنند چیزی جز یادآوری مطالب آموزشی داده شده (یا نکات کوچکی که مربوط به حفظ مطالب است)نیست. چنین دیدگاهی در مورد تکرار کردن سبب تاکید بی مورد بر حفظ کردن مطالب می باشد.  (همان، ص. 178)

  آقازاده(1384، ص. 550) معتقد است سئوالهایی که توسط معلم طرح می گردند باید ویژگیهای زیر را داشته باشند  :

1-استفاده از ساده ترین کلمات : سئوال باید نگرش و مهارت فراگیر را مورد سنجش قرار دهد،      سئوال های مستقیم و ساده از سئوال ها پیچیده و مبهم بهترند. به علاوه، احتمال درک مطلب درسی در    سئوال های ساده بیشتر است.

2- سئوال باید واضح و روشن باشد. سئوال باید واضح و بدون ابهام باشد، هر سئوال باید در برگیرنده یک مسئله باشد.

3- سئوال باید معقول باشد. یعنی اینکه سئوالاتی باید طرح گردد که در حیطه دانش و تجربه فراگیر باشد.

4- سئوال باید مربوط باشد و به مطالب مورد بحث ارتباط داشته باشد.

5- سئوال باید تفکر بر انگیز و چالش افزا باشد.

برای آنکه سئوالاتی که طرح می گردد از اثر بخشی بر خوردار باشد، لازم است مدرس/معلم از برخی از فنون و روشها در کلاس درس استفاده نماید:

1. توجه فراگیران را به سئوال جلب نماید واز تکرار مجدد سئوال خودداری نماید، زیرا هم اتلاف وقت پیش نمی آید و هم عادت و علاقه به گوش کردن را در میان دانشجویان تقویت می کند.

2. مدرسه طوری سئوال را طرح نماید  که همه کلاس بشنوند و یک یک آنها آماده پاسخگویی باشند. ولی باید از ایجاد هیاهو جلوگیری نموده و در صورت امکان پس از طرح سئوال از فراگیر مشخص که با نام فراخوانده می شود، خواسته شود که به سئوال پاسخ دهد، زیرا در غیر این صورت ممکن است برخی از شاگردان به دلیل کم رویی یا تنبلی تمایلی به پاسخ گفتن نداشته باشند، در عین حال نباید بر اساس حروف الفبا یا طرز نشستن در کلاس (مثلا پرسیدن از میز اول و حرکت به سمت میزهای بعدی ) فراگیران مورد سئوال قرارگیرند، زیرا از قبل خود را جهت دادن پاسخ آماده می نمایند و بدین طریق زحمت فکر کردن را به خود نمی دهند.

3. نباید ابتدا نام یک دانش آموز/دانشجو را اعلام و سپس سئوال را طرح نمود، زیرا در این صورت صرفا همان فرد به سئوال توجه می کند و بقیه کلاس به سئوال اهمیتی نخواهند داد. از این رو ابتدا باید سئوال را مطرح نموده، مکث کوتاهی کرده و سپس نام دانشجو/دانش آموز  بیان گردد، ولی باید توجه داشت مدرس نباید وقتی دانشجویان مشغول پاسخگویی هستند وارد صحبت آنها شده و در پاسخگویی آنها دخالت نماید، و در عین حال سه تا پنج ثانیه فرصت فکرکردن به فراگیران داده شود.

4.پس از آنکه فراگیر به سئوال پاسخ گفت معلم باید با جملاتی مانند درست است،آفرین، عالی بود و... او را تشویق نموده و ضمن تکرار برخی از مطالب درست گفته شده توسط فراگیر، پاسخ او را تکمیل نماید.

   شعبانی(1379، ص. 296) روش پرسش و پاسخ را دارای معایبی می داند که اهم آن شامل عدم تناسب آن برای کلاسهای پر جمعیت، که در همه دورس قابل اجرا نیست و در عین حال مستلزم هدفهای مشخص و وقت زیاد بوده و در صورت عدم تسلط و مهارت معلم، ممکن است به پراکندگی و انحراف بحث بیانجامد.

3) روش مطالعه مستقل ( یادگیری فردی ):

   مطالعه مستقل فعالیتی آموزشی است که به وسیله خود فرد و با روش ( خود رهبری ) انجام می گیرد (واحد تدوین کتب درسی حوزه علمیه، 1381، ص. 58 ). سابقه این روش به طرحهای تجربی دالتن و وینتکا در دهه 1920 باز می گردد که هدف آنان، به طور عمده، رشد فردی دانش آموزان بود. در یادگیری فردی، دانش آموز به طور انفرادی درسی را می آموزد. با این روش، هر فرد می تواند فعالیتهایی برای آموختن تعیین کند که با توانایی، سرعت و آهنگ پیشرفت و علایق او مطابقت داشته باشد. در حقیقت یادگیری فردی هنگامی صورت می گیرد که هدف فرد در آموختن با هدف افراد دیگر متفاوت باشد.

صفوی (1383، ص.171 ) برای فردی کردن آموزش روشهایی را مطرح می نماید :

الف) بسته های آموزشی : در این روش، هر فرد مطابق توانایی و علایق خود بسته ای از جایی که آموزش می بیند دریافت می کند که در آن تکالیف و فعالیتها معین شده است، چنانچه بتواند به سئوالهایی که برای او در نظر گرفته شده است، پاسخ دهد، بسته دیگری با سئوالهای مشکل تری دریافت می کند و در صورتی که نتواند به آن سئوالها پاسخ دهد مطالب کمک آموزشی در اختیارش قرار می دهند. در این نوع یادگیری، استقلال فکری و قدرت تصمیم گیری دانش آموز تقویت می شود ولی روحیه تعاون و همکاری که جزء هدفهای مهم تربیتی است تضعیف می شود.

ب)استفاده از رایانه و فن آوری: در خصوص بهره گیری از رایانه در امر آموزش در بخش رسانه به تفصیل بحث گردیده است.

ج)آموزش پودمانی[1]:یکی از روشهای فردی کردن آموزش پودمان می باشد. پودمان عبارت است از: بخش بخش کردن یک برنامه کلی آموزشی و نیز تقسیم برنامه به اجزاء کوچک و مستقل که هر یک به عنوان یک پودمان یا بخش شناخته می شوند. این اجزاء کوچک که ممکن است به صورت جزوه یا صفحه های چاپی تهیه شوند، حاوی مطالب نظری، مساله و سئوالهایی برای ارزشیابی هستندکه یکی پس از دیگری در اختیار فرد قرار می گیرند تا پس از مطالعه و یادگیری و سپس موفقیت در پاسخگویی به سئوالهای آزمون، پودمان دیگری را مطالعه کند. مجموعه پودمانها، یک مبحث کلی را کامل می کنند.

اعتقاد بسیاری از روانشناسان و مربیان تربیتی بر آن است که موقعیت یادگیری، باید چنان سازماندهی شود که هر شاگرد بر اساس توانائیهای خود به فعالیت و یادگیری بپردازد. همانگونه که اشاره گردید در این روش شاگردان بر حسب توانائی خود پیش می روند و معلم نیز وقت کمتری صرف تدریس و زمان بیشتری صرف رسیدگی به فرد فرد شاگردان می کند، این روش روحیه استقلال طلبی را در شاگردان تقویت می نماید.

شعبانی(1379،ص.328) آموزش انفرادی را دارای اهدافی می داند:

1. رعایت تفاوتهای فردی

2. رشد استقلال در عمل و یادگیری

3. ایجاد مهارت در مطالعه و عادت به مطالعه

4. مطالعه خود هدایت شده و مستقل

پیروت(1995،ص.20) معتقد است استفاده از این روش مستلزم برنامه ریزی بسیار دقیق در بخشی است که معلم نیاز دارد آنها را به طور منظم برای مطالعه مستقل به وسیله افراد یا گروههای کوچک مورد بهره گیری قرار دهد.